Θέματα Ψυχολογίας

Η ψυχολογική διάσταση της υιοθεσίας

Η υιοθεσία είναι μια νομική διαδικασία, μέσω της οποίας δημιουργείται μια μόνιμη οικογένεια για ένα παιδί, του οποίου οι γονείς δεν είναι διαθέσιμοι, πρόθυμοι ή τους έχει απαγορευτεί από τον νόμο η φροντίδα του. Στόχος της είναι η μακρόχρονη ευημερία του παιδιού, μέσω της εξασφάλισης μιας ασφαλούς και καλύπτουσας των αναγκών του κοινωνικής βάσης (Triseliotis, 2000).

Με αυτόν τον ορισμό ξεκινούν τα περισσότερα συγγράμματα που αφορούν στην υιοθεσία, δίνοντας κυρίως μια εικόνα της νομικής φύσης της. Ωστόσο, η υιοθεσία αποτελεί μια πράξη νομική, κοινωνική, αλλά και ψυχοσυναισθηματική (Χατζόπουλος, 2014). Η μονιμότητα που αναφέρεται περισσότερο στη νομική της διάσταση, είναι αναγκαίο να επέρχεται και από τη συναισθηματική σύνδεση που θα νιώσει το παιδί με τη θετή οικογένεια, ώσπου και το ίδιο να την υιοθετήσει, όπως το υιοθέτησαν (Jones, 2003).

Η νομική πράξη της υιοθεσίας είναι κάτι στιγμιαίο, αλλά η διαδικασία της υιοθεσίας είναι εξελισσόμενη και αφορά όλα τα μέλη της (Rosengarten, 2010), δηλαδή:

• Τους βιολογικούς γονείς
• Τους θετούς γονείς
• Το παιδί

Η ελπίδα του παιδιού για μια νέα οικογένεια συνυπάρχει με την απώλεια της βιολογικής του οικογένειας. Οι θετοί γονείς αποκτούν το παιδί που επιθυμούσαν, αλλά έρχονται αντιμέτωποι με τη βεβαιότητα ότι δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν δικό τους παιδί, στις περιπτώσεις των υπογόνιμων ζευγαριών. Οι βιολογικοί γονείς χάνουν το παιδί τους, αλλά δίνουν σε αυτό και στους εαυτούς τους την ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα (Simmonds, 2003).

Η Υιοθεσία ως Οικογενειακό Μυστικό

Το γεγονός της υιοθεσίας μπορεί να αποτελέσει οικογενειακό μυστικό, κάτι που ήταν περισσότερο συνηθισμένο στα παλαιότερα χρόνια. Τα μυστικά έχουν την τάση να δημιουργούν και άλλα μυστικά. Όσο πιο μεγάλη είναι η αγωνία που βιώνει μια οικογένεια για μια ενδεχόμενη αποκάλυψη, τόσο περισσότερες είναι οι πλευρές της οικογενειακής ιστορίας που πρέπει να διαστρεβλωθούν, προκειμένου να διατηρηθεί το μυστικό (McGoldrick, 2002).

Όταν ο γονιός αποκρύπτει από το παιδί ένα οδυνηρό γεγονός που τον απασχολεί, εκείνο το διαισθάνεται. Οι γονείς μπορεί να μη μιλάνε, όμως το μυστικό γίνεται έκδηλο μέσω: 1) αλλόκοτων συμπεριφορών και 2) έκφρασης συναισθημάτων που δεν αντιστοιχούν στο παρουσιαζόμενο κάθε φορά ερέθισμα (Tisseron, 2014). Οι γονείς που δεν μιλούν για την υιοθεσία δημιουργούν ένα κλίμα αμηχανίας που αποτελεί εμπόδιο στην προσπάθεια του παιδιού να κατανοήσει τι συμβαίνει (Αμπατζόγλου, 2002).

Μερικές επιπτώσεις της μη αποκάλυψης του μυστικού από τους γονείς είναι:

• Η παρεμπόδιση της επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας, καθώς και της ανάπτυξης σχέσεων εμπιστοσύνης και οικειότητας, αφού τα μέλη της οικογένειας χωρίζονται σε αυτά που γνωρίζουν και σε αυτά που δεν γνωρίζουν
• Η αύξηση του άγχους στα μέλη της οικογένειας
• Η εκδήλωση υπερπροστατευτικής συμπεριφοράς και υπερβολικού ελέγχου από τους γονείς, εξαιτίας της φόρτισης που υπάρχει λόγω του μυστικού, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού
• Η εμφάνιση συμπτωμάτων στα παιδιά και η διαμόρφωση αρνητικών πεποιθήσεων για τον εαυτό τους και τον κόσμο, εξαιτίας της προσπάθειας που κάνουν να κατανοήσουν τι συμβαίνει, χωρίς να έχουν επαρκείς πληροφορίες

Η σημασία της γνώσης της καταγωγής

Η βιολογική οικογένεια είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξης του παιδιού και παραμένει ζωντανή, συνειδητά ή μη, τόσο στο δικό του μυαλό, όσο και στων γονέων, οι οποίοι δεν αρκεί να υιοθετήσουν το παιδί, αλλά και την ιστορία καταγωγής του (Lindsey, 2006).

Είναι πολύ σημαντικό τα υιοθετημένα άτομα να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες που αφορούν στην καταγωγή τους, ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν καλύτερα ποιοι είναι και να δομήσουν μια πιο στέρεη αίσθηση ταυτότητας (Askeland, 2006). Ίσως ακόμα και η εικόνα σώματος να μην μπορεί να ολοκληρωθεί, εάν το άτομο δεν γνωρίζει πώς ήταν εμφανισιακά οι πρόγονοί του (Triseliotis, 1991).

Συμπεράσματα

1. Η διαδικασία της υιοθεσίας δεν λήγει τη στιγμή που οι γονείς φέρνουν το παιδί στο σπίτι, αλλά είναι μια εξελισσόμενη διαδικασία που μπορεί να προκαλέσει τόσο ευχάριστα όσο και δύσκολα συναισθήματα σε όλα τα μέλη της οικογένειας
2. Η απόκρυψη του γεγονότος της υιοθεσίας από το παιδί μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση συμπτωμάτων και φαίνεται να μη διευκολύνει την ψυχολογική του εξέλιξη
3. Η οικογένεια καταγωγής αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του παιδιού, το οποίο χρειάζεται να γνωρίζει, ώστε να δομήσει μια ολοκληρωμένη ταυτότητα

Κλείνοντας, είναι σημαντικό οι υποψήφιοι θετοί γονείς να προετοιμάζονται κατάλληλα πριν ακόμα από τον ερχομό του παιδιού στο σπίτι, ώστε να του παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον. Επίσης, είναι ιδιαιτέρως βοηθητικό να επεξεργαστούν οι ίδιοι τα συναισθήματα που τους γεννιούνται από τη διαδικασία. Η Συμβουλευτική Γονέων μπορεί να βοηθήσει σε αυτή τη διαδικασία.

Από τη Συμβουλευτική Γονέων, μπορούν να επωφεληθούν και γονείς που έχουν ήδη υιοθετήσει παιδί και αντιμετωπίζουν κάποια δυσκολία στην καθημερινότητα, όπως στην επικοινωνία με το παιδί ή έχουν απορίες σχετικά με το πώς να διαχειριστούν ζητήματα που μπορεί να προκύπτουν.

Τέλος, εάν ένα παιδί που έχει υιοθετηθεί εκδηλώνει επίμονα συμπτώματα, όπως άγχος, κακή διάθεση, σωματικά συμπτώματα, αϋπνία, εφιάλτες, φοβίες, σχολική άρνηση, η Aτομική Θεραπεία Παιδιού μπορεί να είναι μια αποτελεσματική παρέμβαση.

Μυρσίνη Παρέλη
Ψυχολόγος – MSc Κλινική Ψυχολόγος

Βιβλιογραφία

Αμπατζόγλου, Γ. (2002). Η υιοθεσία από την πλευρά του παιδιού. Στο Γ. Αμπατζόγλου (Επιμ. Έκδ.), Αλλάζοντας χέρια. Διεπιστημονική προσέγγιση της διακίνησης και της τοποθέτησης των παιδιών (σ. 187-194). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Askeland, L. (2006). Children and youth in adoption, orphanages and foster care. A historical handbook and guide. London: Greenwood.
Jones, A. (2003). The fiction of permanence. In A. Douglas & T. Philpot (Eds.), Adoption: Changing families, changing times (pp. 172-178). London: Routledge.
Lindsey, C. (2006). Contact with birth families: Implications for assessment and integration in new families. In J. Kenrick, C. Lindsey & L. Tollemache (Eds.), Creating new families. Therapeutic approaches to fostering, adoption and kinship care (pp. 221-236). London: Karnac.
McGoldrick, M. (2002). Ανοίγοντας τα παλιά σεντούκια (επιμ. Ελληνικής έκδοσης: Σ. Ανδρεοπούλου). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. [έτος πρωτότυπης έκδοσης: 1995]
Rosengarten, S. (2010). Myra’s story: A life narrative as it unfolds in the treatment and journey of an adopted woman. Psychoanalytic Inquiry, 30, 54–62.
Simmonds, J. (2003). Adoption is about people: learning the lessons of experience. In A. Douglas & T. Philpot (Eds.), Adoption: Changing families, changing times (pp. 251-255). London: Routledge.
Triseliotis, J. (2000). Επίκαιρα θέματα στην πολιτική και πρακτική της υιοθεσίας στη Βρετανία. Στο Τ. Κουσίδου (Επιμ. Έκδ.), Υιοθεσία. Τάσεις, πολιτική, πρακτική (σ. 7-24). Αθήνα: Γρηγόρη.
Tisseron S. (2014). Οικογενειακά μυστικά. Αθήνα: Άγρα.
Triseliotis, J. (1991). Adoption outcomes: A review. In E. D. Hibb (Eds.), Adoption: International perspectives (pp.291-310). United States of America: International University Press.
Χατζόπουλος, Ι. (2014). Διαχρονική εξέλιξη του θεσμού της υιοθεσίας από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα έως σήμερα (Ανέκδοτη διδακτορική διατριβή). Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, Ελλάδα.